Οι Κομιτατζήδες έδρασαν ως το 1908, έπειτα διατήρησαν μια υποτυπώδη δραστηριότητα και επανεμφανίστηκαν δυναμικά κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ως παραστρατιωτικές ομάδες, υποστηρίζοντας τον τακτικό βουλγαρικό στρατό, που τελικά τους ενσωμάτωσε στις τάξεις του. Σημαντικά στελέχη τους ήταν οι: Γκότσε Ντέλτσεφ, Αποστόλ Πέτκωφ, Γιάνε Σαντάνσκι, Βασίλ Τσακαλάρωφ, Ιβάν Ζλάταν κ.α. Στις 20 Ιουλίου 1903 το βουλγαρικό κομιτάτο (ΕΜΕΟ) οργάνωσε την αντιοθωμανική ένοπλη εξέγερση του Ίλιντεν, με βασικό στόχο την αυτονομία της Μακεδονίας και στη συνέχεια την ενσωμάτωσή της στη Βουλγαρία. Η επανάσταση που εκδηλώθηκε στο βιλαέτι του Μοναστηρίου (κυρίως στα κεντρικά και νοτιοδυτικά τμήματά του) ξεκίνησε την ημέρα της γιορτής του προφήτη Ηλία (εξ ου και Ίλιντεν) και τελικά απέτυχε, αφού οι Οθωμανοί κατόρθωσαν να την καταστείλουν μέσα σε 20 μέρες χρησιμοποιώντας υπέρμετρη βία. Ο Ντέλτσεφ είχε σκοτωθεί δύο μήνες πριν από αυτή την εξέγερση, αλλά από τα παρακάτω λόγια του μπορούμε να σχηματίσουμε άποψη για το πως σκέπτονταν οι Κομιτατζήδες: “Εμείς, οι Βούλγαροι από τη Μακεδονία και την Θράκη, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν και άλλοι λαοί και χώρες που ενδιαφέρονται πολύ για την λύση αυτού του θέματος. Ενδεχόμενη ανάμειξη της Βουλγαρίας θα προκαλούσε παρέμβαση και των γειτονικών χωρών και θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατακερματισμό της Μακεδονίας. Ακριβώς γι αυτόν το λόγο οι λαοί που ζουν σε αυτές τις δύο ίδιες περιοχές, πρέπει μόνοι τους και με κοινή προσπάθεια και θυσίες να κερδίσουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους, στα όρια μιας αυτόνομης Μακεδονο-Αδριανουπολίτικης χώρας, στηριζόμενοι μόνο στην υλική και ηθική υποστήριξη της Βουλγαρίας και των Μεγάλων Δυνάμεων.’’

Σήμερα η εξέγερση του Ίλιντεν τιμάται στην Βουλγαρία ως εθνική γιορτή. Η ίδια μέρα γιορτάζεται και στα Σκόπια ως εθνική επέτειος! Οι Σκοπιανοί προβάλλουν τον (βούλγαρο) Γκότσε Ντέλτσεφ ως έναν ‘’μακεδόνα’’ ήρωα! Οι προβαλλόμενοι από τα Σκόπια ως αγωνιστές της ‘’μακεδονικής’’ ελευθερίας, ιδρυτές του ΕΜΕΟ (Κομιτατζήδες), καταθέτουν γραπτώς τη βουλγαρική ταυτότητά τους (όπως και ο Κρίστε Μισίρκοφ, τον οποίο οι σκοπιανοί παρουσίαζαν μέχρι πρότινος ως θεμελιωτή του ‘’μακεδονισμού’’)! Είναι αξιοσημείωτο ότι ο – γεννημένος στο Κιλκίς – Ντέλτσεφ τιμόταν ως εθνικός ήρωας στη Βουλγαρία μέχρι το 1946! Εκείνη την χρονιά η πολιτική της Βουλγαρίας σε σχέση με το Μακεδονικό άλλαξε στο πλαίσιο του νέου κομμουνιστικού καθεστώτος. Η Βουλγαρία δεσμεύτηκε προς την Κομμουνιστική Διεθνή, για στήριξη της πολιτικής ανάπτυξης μιας ξεχωριστής εθνικής σλαβομακεδονικής συνείδησης! Έτσι το αφιερωμένο στον Ντέλτσεφ μουσείο στη Σόφια έκλεισε και τα περιεχόμενά του μαζί με τα οστά του μεταφέρθηκαν (έπειτα από πίεση της Μόσχας) στα Σκόπια! Αρχικά ο Ντέλτσεφ χαρακτηρίστηκε από τον Λάζαρ Κολισέφσκι, κομμουνιστή ηγέτη της νεοϊδρυθείσας Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, ως ‘’ένας Βούλγαρος χωρίς σημαντικό ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες’’. Όμως στη συνέχεια ο Τίτο, με αναφορές στον Ντέλτσεφ ως ηρωική προσωπικότητα, προσπάθησε να καλλιεργήσει την εθνική ‘’μακεδονική’’ συνείδηση στους κατοίκους της νότιας επαρχίας της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (πρώην Βαρντάρσκα Μπανόβινα, δηλαδή Επαρχία του Βαρδάρη – Αξιού), ανακηρύσσοντάς τον ως έναν εθνικό ‘’μακεδόνα’’ ήρωα! Για να τον ‘’μετατρέψουν’’ σε ‘’Μακεδόνα’’ χρησιμοποίησαν πολλά βιβλία (σχολικά και ιστορικά), όπου υπάρχουν αναφορές για βουλγαρική εμπλοκή στον θάνατό του!

Λειβαδίτης Κωνσταντίνος